ΣΟΦΙΑ ΑΜΑΡΑΝΤΙΔΟΥ
αρχαιολόγος-μουσειολόγος Μεταπτυχιακή Διπλωματική Εργασία: Μουσεία και Κοινωνικός αποκλεισμός. Νέες προκλήσεις, νέες προοπτικές Η παρούσα διπλωματική πραγματεύεται το ρόλο του μουσείου διαχρονικά, εστιάζοντας στη σύγχρονη θεώρηση του ως μέσο κοινωνικής ένταξης. Παρακολουθώντας την εξελικτική του πορεία, ως εργαλείο στα χέρια της εκάστοτε καθεστηκυίας τάξης, για την προβολή και την επιβολή εξουσίας, καταλήγουμε στο συμπέρασμα πως το μουσείο […]
αρχαιολόγος-μουσειολόγος
Μεταπτυχιακή Διπλωματική Εργασία: Μουσεία και Κοινωνικός αποκλεισμός. Νέες προκλήσεις, νέες προοπτικές
Η παρούσα διπλωματική πραγματεύεται το ρόλο του μουσείου διαχρονικά, εστιάζοντας στη σύγχρονη θεώρηση του ως μέσο κοινωνικής ένταξης.
Παρακολουθώντας την εξελικτική του πορεία, ως εργαλείο στα χέρια της εκάστοτε καθεστηκυίας τάξης, για την προβολή και την επιβολή εξουσίας, καταλήγουμε στο συμπέρασμα πως το μουσείο είναι από τη φύση του ένας συντηρητικός θεσμός. Η αυτοπροβολή του ως χώρου ουδέτερου και αντικειμενικού, που παρουσιάζει την αδιαφιλονίκητη αλήθεια, δεν είναι πάρα ένα κοινωνικοπολιτικό κατασκεύασμα, που εξυπηρετεί ένα συγκεκριμένο αφήγημα, το αφήγημα του δυτικού λευκού, μεσαίας τάξης ετερόφυλου άντρα.
Η μετανεωτερική εποχή, θέτει υπό αμφισβήτηση, την οπτική αυτή και επιχειρεί να αναδείξει την πολλαπλή ερμηνευτική προσέγγιση του εκθεσιακού υλικού. Η ανάπτυξη της επιστήμης της μουσειολογίας τη δεκαετία του 1960, έπαιξε καθοριστικό παράγοντα στην αναδιαμόρφωση των εκθεσιακών πρακτικών θέτοντας στο επίκεντρο την ανάγκη παρουσίασης των διαφορετικών αφηγημάτων. Αρωγός της προσπάθειας της, μια ακόμη νέα επιστήμη που εμφανίζεται την ίδια εποχή, η επιστήμη της μουσειοπαιδαγωγικής. Προϋπόθεση μιας επιτυχημένης επίσκεψης είναι να επικοινωνηθεί το μήνυμα της έκθεσης στο κοινό. Στόχος της μουσειοπαιδαγωγικής είναι να ενισχύσει τον επισκέπτη με τα κατάλληλα εφόδια ώστε να είναι σε θέση να αποκρυπτογραφήσει το μουσειακό λόγο, το κοινό για το λόγο αυτό, δεν αντιμετωπίζεται ως μια ομογενοποιημένη ομάδα, αλλά λαμβάνοντας υπόψη τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά του. Κύρια επιδίωξη είναι η εξάλειψη κάθε μορφής εμποδίου, νοητικού ή σωματικού, με σκοπό να επιτευχθεί η ελεύθερη πρόσβαση στο μουσείο και η δυνατότητα χρήσης των πολιτισμικών ωφελημάτων, από όλους.
Η παρούσα έρευνα, εξετάζει με ποιους τρόπους προσεγγίζεται το αίτημα της ανοιχτής πρόσβασης από το σύγχρονο μουσείο, κατά πόσο, οι προσπάθειες διεύρυνσης του κοινού ισοδυναμούν με υιοθέτηση πολιτικών κοινωνικής ένταξης.
Ταυτόχρονα επιχειρείται η αποσαφήνιση του όρου «κοινωνικός αποκλεισμός» η αμφισημία του οποίου οδηγεί τα μουσεία σε ποικίλες πρακτικές για την αντιμετώπιση του. Ο κοινωνικός αποκλεισμός είναι ένα πολυδιάστατο φαινόμενο, βιώνεται από άτομα ή ομάδες με διαφορετικά χαρακτηριστικά και για ποικίλους λόγους, η διαφορετική στοχοθεσία των οργανισμών σε ζητήματα κοινωνικής ένταξης προκύπτει κυρίως από την αδυναμία ολιστικής προσέγγισης του όρου.
Σε αντίθεση με τις απόψεις που υπερασπίζονται, την «ιερότητα» του χώρου, την διατήρηση του παραδοσιακού τρόπου λειτουργίας του με κύριο άξονα τη συλλογή και δεν επιθυμούν τη μετατροπή του σε «κοινωνικό λειτουργό», οι σύγχρονες επιστημονικές προσεγγίσεις υποστηρίζουν πως το μουσείο μπορεί να συμβάλλει ενεργά στην άρση του φαινομένου του κοινωνικού αποκλεισμού και στην επίτευξη της ένταξης των αποκλεισμένων, όχι μόνο πολιτισμικής, αλλά και κοινωνικής και πολιτικής.
Το παράδειγμα των μουσείων της Αγγλίας, υπήρξε καθοριστικό για την αναγνώριση του θεσμού ως σημαντικού παράγοντα αλλαγής, πρώτον σε επίπεδο ατομικό, ενισχύοντας την προσωπική καλλιέργεια και την ανάπτυξη του ατόμου, δεύτερον σε επίπεδο κοινότητας ενδυναμώνοντας την συνοχή των πολιτών και ενεργοποιώντας τους και τέλος σε ευρύτερο επίπεδο στη σύσταση κοινωνιών που στοχεύουν στη συμπερίληψη, που πολεμούν τις διακρίσεις και αποδομούν τα στερεότυπα.
Στο δεύτερο μέρος, η εργασία διερευνά τους τρόπους με τους οποίους τα μουσεία της Θεσσαλονίκης ανταποκρίνονται στις νέες προκλήσεις. Σε τι βαθμό συντάσσονται με τις επιταγές της σύγχρονης μουσειολογίας; Ποιοι παράγοντες καθορίζουν τη στάση τους; Υπάρχει χώρος για τη διεξαγωγή πρωτοποριακών δράσεων που θα στοχεύουν στην συμπερίληψη των περιθωριοποιημένων ατόμων; Ποιος είναι ο ρόλος της πολιτείας σε αυτή την προσπάθεια; Η εργασία ολοκληρώνεται με μια πρόταση εφαρμογής ενός εκπαιδευτικού προγράμματος για εξαρτημένα άτομα.
Το παρακάτω απόσπασμα από τον ορισμό του μουσείου:
«[…] στην υπηρεσία της κοινωνίας και της ανάπτυξης της, ανοιχτό στο κοινό..» του ICOM, δεν επιδέχεται αστερίσκους. Η εμπλοκή του μουσείου με την κοινωνία, η συνεργασία των φορέων, η ανταπόκριση στις ανάγκες και των κοινωνικά αποκλεισμένων, είναι το κλειδί για την επίτευξη αυτού του στόχου.